W polskim systemie prawnym funkcjonują dwa akty regulujące zasady przyznawania ogólnie pojętych odpraw, tj. kodeks pracy oraz ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W kodeksie pracy uregulowano zasady przyznawania odprawy pośmiertnej oraz rentowo-emerytalnej. Odprawy związane ze zwolnieniem pracownika zostały natomiast uregulowane w ustawie z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, czyli tzw. ustawie o zwolnieniach grupowych.
Odprawa dla zwolnionych pracowników
Odprawa jest jednorazowym świadczeniem pieniężnym stanowiącym rekompensatę dla pracownika za utratę zatrudnienia, do której doszło z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Judykatura podkreślając ochronną funkcję odprawy wskazuje, że prawo do odprawy przysługuje pracownikowi niezależnie od innych świadczeń związanych z rozwiązaniem stosunku pracy. Niemożliwym jest także zrzeczenie się przez pracownika prawa do odprawy.
Jednak nie każdemu ze zwolnionych pracowników przysługuje prawo do odprawy. Ustawa
o zwolnieniach grupowych ściśle określa warunki zwolnienia, z którym związane jest prawo do odprawy. Prawo do otrzymania rzeczonego świadczenia przysługuje wyłącznie, gdy do zwolnienia dochodzi z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, przy czym do rozwiązania stosunku pracy może dojść zarówno na mocy wypowiedzenia umowy, jak i porozumienia stron. Warto także wskazać,
iż w przypadku rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika, bez znaczenia pozostaje która ze stron zainicjowała zawarcie porozumienia (chociaż w tej kwestii pojawiają się rozbieżności w doktrynie). Odprawa przysługuje także w sytuacji, w której pracownikowi wypowiedziano warunki pracy lub płacy, a pracownik ich nie przyjął.
O zwolnieniu w trybie zbiorowym mówimy w sytuacji, w której pracodawca zatrudnia co najmniej 20 osób, a zwolnień dokonuje w okresie nieprzekraczającym 30 dni, przy czym:
- jeżeli pracodawca zatrudnia mniej niż 100 osób, musi zwolnić 10 pracowników,
- gdy zatrudnia co najmniej 100, lecz nie więcej niż 300 pracowników, musi zwolnić 10% ogółu pracowników,
- gdy zatrudnia co najmniej 300 pracowników, musi zwolnić 30 pracowników.
Wysokość odprawy:
Wysokość odprawy uzależniona jest od stażu pracy u danego pracodawcy oraz od otrzymywanego przez pracownika wynagrodzenia. Doktryna wskazuje przy tym, że pojęcie pracodawcy nie może być utożsamiane z danym zakładem pracy, bowiem jeden pracodawca może być właścicielem kilku zakładów. Jednakże równoczesne zatrudnienie u dwóch lub więcej pracodawców nie skutkuje „pomnożeniem” okresów zatrudniania, a wysokość odprawy obliczana jest w oparciu o długość okresu zatrudniania u pracodawcy, z którym ma zostać rozwiązany stosunek pracy. Dla obliczania długości stażu pracy bez znaczenia pozostaje wymiar czasu pracy czy przerwy pomiędzy okresami zatrudnienia u tego samego pracodawcy.
Zgodnie z przepisami pracownikowi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
- dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat,
z tym zastrzeżeniem, że wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy.
Należy jednak wskazać, że na mocy postanowień obowiązujących w danym zakładzie pracy (np. układów zbiorowych bądź regulaminów) pracownikowi może przysługiwać odprawa w wysokości wyższej niż ustalona przepisami.
WAŻNE! Ustawą z dnia 19 czerwca 2020 roku (tzw. Tarcza 4.0) ustanowiono, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego bądź stanu epidemii z powodu COVID-19 w sytuacji, w której u pracodawcy wystąpił spadek obrotów gospodarczych wysokość odprawy w związku
z rozwiązaniem umowy o pracę nie może przekroczyć 10-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Odprawa powinna być wypłacona najpóźniej z upływem ostatniego dnia trwania stosunku pracy. Po upływie niniejszego terminu pracownikowi przysługuje roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie. Należy także nadmienić, iż jednorazowość odprawy wyklucza jej wypłatę w ratach.
Zwolnienie indywidualne:
Powszechnie mylnie uważa się, że odprawa przysługuje jedynie pracownikom zwalnianym w trybie grupowym, jednak do otrzymania odprawy uprawnieni są także pracownicy zwalniani indywidualnie. Tak jak przy zwolnieniach grupowych, wyłączną przyczyną zwolnienia muszą być przyczyny istniejące po stronie pracodawcy. Nie należy jednak zapominać, że pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników, a do zwolnień musi dojść w okresie nieprzekraczającym 30 dni. W odróżnieniu od zwolnień grupowych, nie musi zostać spełnione natomiast kryterium odpowiedniej liczby zwalnianych pracowników.
Odprawa emerytalna i rentowa
Odprawa emerytlano – rentowa przysługuje pracownikom spełniającym warunki otrzymania renty
z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, w sytuacji w której stosunek pracy ustaje w związku
z przejściem na emeryturę lub rentę. Wykluczone jest zatem otrzymanie odprawy w sytuacji nabycia uprawnień do renty lub emerytury oraz jednoczesnego pozostania w stosunku pracy z pracodawcą. Odprawa nie przysługuje także pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę w związku z przejściem na rentę rodzinną. Orzecznictwo z kolei wskazuje, że pobieranie świadczenia przedemerytalnego nie wyłącza prawa do wypłaty odprawy w związku z przejściem na emeryturę. Pobranie odprawy emerytalnej lub rentowej nie niweluje także prawa do uzyskania odprawy przysługującej pracownikowi zwolnionemu z pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. W takiej sytuacji pracownikowi przysługują bowiem obie odprawy.
Prawo do wypłaty odprawy emerytalnej lub rentowej przysługuje jedynie raz. W związku z niniejszym odprawa taka nie przysługuje, jeżeli została wypłacona u poprzedniego pracodawcy. Odprawa emerytalna nie przysługuje, pomimo osiągnięcia odpowiedniego wieku, także w przypadku, gdy pracownikowi wcześniej wypłacono odprawę rentową.
Odprawę emerytalną lub rentową wypłaca się w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Jest to kwota minimalna ustanowiona w kodeksie pracy, pracodawca może zatem przyznać pracownikowi odprawę w wyższej kwocie.
Odprawa pośmiertna
Odprawa pośmiertna przysługuje małżonkowi pracownika oraz innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, w przypadku w którym pracownik zmarł w trakcie trwania stosunku pracy bądź w okresie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Co znamienne, przepis niniejszy ma zastosowanie także wtedy gdy prawo do wspomnianego zasiłku powstało po ustaniu stosunku pracy.
Wysokość odprawy pośmiertnej uzależniona jest od stażu pracy pracownika u danego pracodawcy, tj.:
- jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat – przysługuje mu odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia,
- jeżeli był zatrudniony co najmniej 10 lat – w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia,
- jeżeli był zatrudniony co najmniej 15 lat – w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Jeżeli do otrzymania renty pośmiertnej uprawnionych jest kilka osób podlega ona podziałowi pomiędzy wszystkich członków rodziny, którym przysługuje takie prawo. Co istotne, jeżeli po zmarłym pracowniku prawo do odprawy przysługiwało by tylko jednej z uprawnionych osób – odprawa wypłacana jest w wysokości połowy ustalonej zgodnie z przepisami odprawy pośmiertnej.
Warto także nadmienić, że w przypadku w którym pracodawca ubezpieczył pracownika na życie,
a rodzinie wypłacono odszkodowanie w kwocie nie mniejszej niż przysługująca odprawa, odprawy nie wypłaca się. W przypadkach, w których wypłacone rodzinie odszkodowanie jest mniejsze, pracodawca obowiązany jest do wypłaty kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wypłaconym odszkodowaniem
a należną zgodnie z przepisami rentą pośmiertną.
Komu nie przysługuje prawo do odprawy?
Przepisy dotyczące prawa do uzyskania odprawy nie mają zastosowania do pracowników, których podstawą zatrudnienia jest mianowanie. Odprawa nie przysługuje także pracownikom tymczasowym oraz osobom zatrudnionym w oparciu o umowy cywilnoprawne, takie jak umowa o dzieło, czy zlecenie.
Kancelaria adwokatów i radców prawnych Jedliński, Bierecki i Wspólnicy posiada bogate doświadczenie w procesach sądowych związanych z dochodzeniem roszczeń dotyczących odpraw. Zapraszamy do skorzystania z naszych usług w sprawach prawa pracy oraz do zapoznania się z innymi artykułami związanymi z podstawowymi zasadami prawa pracy.